โรคไตเรื้อรัง

1.ไตคืออะไร

                ไตเป็นอวัยวะภายในที่อยู่หน้ากล้ามเนื้อหลังของร่างกายบริเวณบั้นเอว ทั้ง2 ข้าง ปกติไตมี 2 อัน    ลักษณะคล้ายเมล็ดถั่ว ขนาดยาว 12-14 เซนติเมตร ในผู้ใหญ่ สำหรับเด็กจะมีขนาดเล็กกว่าตามสัดส่วนของร่างกาย

                                           

หน้าที่ของไต

1. ผลิตปัสสาวะเพื่อกำจัดของเสีย ออกจากร่างกายโดยเฉพาะจากโปรตีน

 2. กำจัดสารที่เป็นพิษ หรือยาบางชนิด

3. ควบคุมการเป็นกรดหรือด่างในเลือด

4. ควบคุมสมดุลของน้ำและเกลือแร่ในร่างกาย รวมทั้งความดันโลหิต

5.สร้างฮอร์โมนที่เกี่ยวข้องกับการสร้างเม็ดเลือดแดงและสร้างวิตามินดีที่เกี่ยวข้องกระดูก

·       หน่วยไตแต่ละหน่วยทำหน้าที่เหมือนตัวกรอง

·       ไตปกติตัวกรองจะเปิดเพื่อกรองเอาของเสียและน้ำส่วนเกินออก

·       ไตที่เสื่อม เช่น ไตจากโรคเบาหวาน ตัวกรองจะตันและหนาตัวขึ้น

สาเหตุโรคไตเรื้อรัง

·       โรคทางพันธุกรรม เช่น ไตเป็นถุงน้ำ

·       โรคของเนื้อไตบางชนิด เช่น IgA

·       โรคเบาหวาน

·       โรคความดันโลหิตสูง

·       โรคนิ่ว

·       การอุดตันทางเดินปัสสาวะ เช่น ต่อมลูกหมากโต

·       การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะบ่อยๆ

·       การใช้ยาแก้ปวดข้อพร่ำเพรื่อ

ระยะของโรคไตเรื้อรัง

ระยะของไต	การทำงาน	อัตราการกรอง มิลลิลิตร/นาที
1	ไตเริ่มเสื่อมแต่การทำงานยังปกติ	>90
2	ไตเสื่อมและการทำงานลดลง	60-89
3	การทำงานของไตลดลงครึ่งหนึ่ง	30-59
4	การทำงานของไตลดอย่างมาก	15-29
5	ไตเรื้อรังระยะสุดท้ายก่อนฟอกเลือด	<15

การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมหรือด้วยวิธีล้างไตทางช่องท้อง อัตราการกรอง < 6 มิลลิลิตรต่อนาที

โรคไตเรื้อรัง (ไตเสื่อมเร็วกว่าปกติ) และไตวายคืออะไร

เมื่ออายุมากกว่า 30 ปีไตจะเริ่มทำงานลดลงหรือ เสื่อมไปตามอายุขัยตามธรรมชาติไตเสื่อมจะเป็นไปอย่างช้าๆ โดยเฉลี่ยการทำงานของไตจะลดลงประมาณ 1% ต่อปี  แต่บางภาวะที่ไตเกิดโรค พบว่าไตจะเสื่อมลงเร็วกว่าการ เสื่อมตามธรรมชาติ

   กรณีที่ไตเสื่อมลงอย่างรวดเร็วหรือหยุดทันทีเรียกว่า “โรคไตวายเฉียบพลัน”

 ซึ่งไตอาจจะกลับมาเป็นปกติได้ถ้าได้รับการรักษาที่เหมาะสม แต่ถ้าไตเสื่อมลงอย่างช้าๆต่อเนื่องทำให้ไตเกิดความผิดปกติถาวร เรียกว่า“โรคไตเรื้อรัง”

ในกรณีที่ไตเกิดความเสื่อมอย่างมาก(ไตทำงานได้น้อยกว่า 15%ของไตคนปกติ) จะเรียกว่า “โรคไตวายระยะสุดท้าย”

             ไตเรื้อรัง

·       ประวัติ ปัสสาวะตอนกลางคืนบ่อย อาจจะมีอาการ ขาบวมกดบุ๋ม อ่อนเพลีย คลื่นไส้ เบื่ออาหารหรือ อาเจียน สับสน และซึม

·       ตรวจร่างกาย ซีด ความดันโลหิตสูง ลมหายใจ มีกลิ่นของปัสสาวะ

·       ตรวจปัสสาวะ พบตะกอนผิดปกติในปัสสาวะ

·       ตรวจเลือด พบการทำงานของไตบกพร่อง ติดต่อ กันนานอย่างน้อย 3 เดือน

·       ขนาดของไต มีขนาดเล็กน้อยกว่า 10 เซนติเมตรโดยเห็นได้โดยการทำ

อัลตร้าซาวด์

·       ที่สำคัญ ในระยะแรกของโรคไตเรื้อรังท่านอาจไม่มีอาการผิดปกติใดๆ ซึ่งตรวจวินิจฉัยได้จากความผิดปกติของเลือดเท่านั้น

สาเหตุ

·       โรคทางพันธุกรรม เช่นไตเป็น ถุงน้ำ

·       โรคของเนื้อไตบางชนิดเช่น IgA

·       โรคเบาหวาน

·       โรคความดันโลหิตสูง

·       โรคนิ่ว

·       การอุดตันทางเดินปัสสาวะ เช่น ต่อมลูกหมากโต

·       การติดเชื้อทางเดินปัสสาวะบ่อยๆ

·       การใช้ยาแก้ปวดข้อพร่ำเพรื่อ

การชะลอโรค

·       ความดันโลหิตสูง <130/80 มิลลิเมตรปรอท

·       เบาหวานควบคุมให้น้อยกว่า 110 มิลลิกรัมเปอร์เซนต์

·       งดสูบบุหรี่    

·       การบริโภคอาหารที่ถูกต้อง

·       การใช้ยาลดความดันบางชนิดที่สามารถ ชะลอความเสื่อมของไต

·       ระดับไขมันในเลือด (แอล ดี แอล <100 มก/ดล.)

·       รักษาโรคที่ทำให้ไตเสื่อมเร็วขึ้น เช่น นิ่ว ต่อมลูก-หมากโต

·       ไม่ใช้ยาแก้ปวดที่มีผลต่อไตพร่ำเพรื่อ

 การรักษาทดแทนไต

ปัจจุบันมี 3 ทางเลือก

1.              การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม (Hemodialysis )

  การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียมเป็นการนำเลือดผ่านเข้าเครื่องไตเทียมผ่านไปยังเยื่อ Hemodialyzer ซึ่งเป็น  semipermeable membrane ซึ่งจะกรองเอาของเสียออก เลือดที่ผ่านการกรองก็จะกลับเข้าสู่เครื่องไตเทียม และเข้าสู่ร่างกาย ทำให้กำจัดของเสีย คุมความสมดุลของน้ำและเกลือแร่ และรักษาระดับความดันให้ปกติ

การเตรียมการก่อนฟอกเลือด

ก่อนฟอกเลือดจะต้องมีการนำเลือดจากหลอดเลือดมาฟอกโดยทำได้ 2 วิธี

• ใช้เข็มเจาะเข้าหลอดเลือดที่หลอดเลือดบริเวณคอ และหลอดเลือดขาหนีบ วิธีนี้ใช้ฟอกเลือดได้ 2-6 สัปดาห์
• วิธีที่สองเป็นการต่อหลอดเลือดแดง และดำ [arteriovenous [ A-V] fistular ]หลังต่อหลอดเลือดดำจะพองและขยายทำให้สามารถใช้เข็มเจาะเอาเลือดไปฟอกได้ วิธีนี้เป็นวิธีการถาวรแต่ต้องใช้เวลาให้หลอดเลือดดำพองตัว

              ขณะฟอกท่านสามารถอ่านหนังสือหรือรับประทานอาหารได้ ใช้เวลาฟอก     2-4 ชั่วโมง อาทิตย์ละ2-3 ครั้ง

             โรคแทรกซ้อนที่สำคัญ    พบได้บ่อยคือ ความดันโลหิตต่ำ อาจเกิดจากผู้ป่วยกินยาลดความดันโลหิตก่อนฟอกและตะคริว เนื่องจากร่างกายสูญเสียน้ำและเกลือแร่เร็วเกินไป ใช้เวลาในการปรับตัวหลายเดือน  โรคแทรกซ้อนที่พบได้น้อยได้แก่ ไข้ เลือดออกทางเดินอาหาร คัน นอนไม่หลับเป็นต้น

ข้อห้ามการฟอกเลือดคือ ความดันโลหิตต่ำ และเลือดออก

ข้อปฏิบัติก่อนการฟอกเลือด

1.             ควรงดรับประทานยาลดความดันโลหิตก่อนฟอก 4-6 ชั่วโมง

2.             ถ้ามีการเสียเลือดมาก เช่นมีประจำเดือน อุจาระดำ อาเจียนเป็นเลือด ให้แจ้งแพทย์ก่อนฟอกเลือดทุกครั้ง

การปฏิบัติตนขณะฟอกเลือด

1.             แขนข้างที่กำลังฟอกให้อยู่นิ่งๆ

2.             เตรียมอาหารมารับประทานขณะฟอกเลือด

3.             ถ้ามีอาการเวียนศีรษะ ใจสั่น ขณะฟอกให้แจ้งพยาบาลผู้ดูแลทันที

ข้อควรปฏิบัติหลังฟอกเลือด

• หลังการฟอกเลือดใหม่จะมีการห้ามเลือดโดยใช้พลาสเตอร์หรือผ้าก๊อซปิด เมื่อเลือดหยุดจึงเอาผ้าก๊อซออกและติดพลาสเตอร์
• รับประทานยาอย่างสม่ำเสมอ
• รับประทานอาหารตามคำแนะนำดังกล่าวมาแล้ว
• ชั่งน้ำหนักทุกวัน โดยควบคุมมิให้น้ำหนักเพิ่มเกินวันละ 1 กก.
• หลังการฟอกเลือดให้ระวังการถูกกระแทกแรงๆเพราะจะทำให้เกิดช้ำได้

การรับประทานอาหาร

1.             ให้รับประทานโปรตีนจากเนื้อปลา แทนจากถั่วและผัก

2.             เลือกอาหารที่มีโพแทสเซียมไม่สูงไม่ต่ำเนื่องจากสูงหรือต่ำไปจะทำให้เกิดผลเสียต่อหัวใจ(ผลไม้ที่มีโพแทสเซียมสูง เช่น ทุเรียน ผลไม้แห้ง ลูกพรุน ลูกเกด กล้วย ฝรั่ง กระท้อน)

3.             จำกัดน้ำดื่มมิให้น้ำหนักเพิ่มเกินวันละ 1 กิโลกรัม

4.             งดอาหารเค็ม

5.               งดอาหารที่มีฟอสเฟตสูง(ถั่ว นม  เนย เบเกอรี่ ชา กาแฟ )

2.การล้างไตทางช่องท้องแบบถาวร

หลักการฟอกไตวิธีนี้คือการใส่สายเข้าไปในช่องท้อง แล้วใส่น้ำยาเข้าในช่องท้องเป็นระยะเวลาหนึ่งแล้วจึงปล่อยออก ระยะเวลาในการฟอกขึ้นกับวิธีการฟอก เช่น (CAPD) ใช้เวลาประมาณ 6 ชั่วโมง ,(CCPD)ใช้เวลา 12 ชั่วโมง โรคแทรกซ้อนที่สำคัญคือ ช่องท้องอักเสบ ป้องกันโดยทำการล้างท้องแบบปราศจากเชื้อ

การดูแลสำหรับผู้ป่วยโรคไตวายที่ล้างไตผ่านทางหน้าท้อง

เนื่องจากผู้ที่ล้างไตผ่านทางหน้าท้องจะมีน้ำในท้อง และกล้ามเนื้อหน้าท้องอ่อนแรง การยกของหนักจะทำให้เกิดอาการปวดหลังได้ง่ายจึงมีคำแนะนำดังนี้

• คำนึงถึงน้ำหนักที่จะยกว่าหนักไปหรือไม่
• ให้ยกของใกล้ตัวมากที่สุด
• เวลาจะยกของให้กางขาออก ก้าวเท้าไปข้างหน้าหนึ่งก้าว
• ให้ย่อเข่าแทนการก้ม
• อย่ายกของจากที่ชั้นที่สูง
• อย่ายกของและบิดเอว

3.การผ่าตัดปลูกไต 

การปลูกไต

           คือการนำไตที่ไม่เป็นโรคมาผ่าตัดให้กับคนที่เป็นโรคไตวาย วิธีการได้มา อาจจะนำมาจากผู้ป่วยที่สมองตายแล้ว หรือจากการบริจาคของญาติสายตรง   ก่อนการเปลี่ยนไตแพทย์จะต้องตรวจเลือดและเนื้อเยื่อว่าเข้ากับผู้ป่วยหรือไม่เพื่อป้องกันการปฏิเสธเนื้อเยื่อ หลังการเปลี่ยนไตแพทย์จะให้ยากดภูมิรับประทาน

เอกสารอ้างอิง

ชวลิต  รัตนกุล.(2557).อาหารบำบัดในผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังระยะก่อนฟอกเลือด.

            กรุงเทพฯ.

สมาคมโรคไตแห่งประเทศไทยและสำนักหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ.  

          (2556). คู่มือ การจัดการดูแลผู้ป่วยโรคไตเรื้อรังระยะเริ่มต้น. 

           กรุงเทพฯ.